Holten en omgeving

Het is geen toeval dat het gebied rondom het Sallandse Holten geliefd is bij recreanten. De boeren leven er vanuit een rijke traditie en het dorp ademt gemoedelijkheid. Een natuurmuseum met schitterende diorama’s nodigt uit tot een bezoek, de uitstekend onderhouden Canadese erebegraafplaats is een begrip en de Sallandse Heuvelrug behoort tot de mooiste natuurgebieden van Nederland. Natuur die er om vraagt er op uit te gaan.

Vannacht heeft het licht gevroren en de wereld is wit uitgeslagen. Het afgevallen blad draagt een ijskristallen jasje. De vorst accentueert de nerven van de grassprieten en het blad van de zomereik. Naar buiten dus! Paarden en koeien, vooraan duidelijk zichtbaar, vervagen verderop in de ochtendnevel en blazen witte wolkjes uit. Als de zon doorbreekt verliest de vroege vorst gaandeweg zijn grip op de natuur: het belooft een heerlijke dag te worden. Gisteren liep ik het Wereldtijdpad, een geschiedenisroute opgetekend op honderden paaltjes met groene kubusjes en uitgezet in het land. Samen vertellen ze een stuk wereld- en lokale geschiedenis.

Aan de rand van het bos (deel van Landal Twenhaarsveld) loop ik Gerard Beldman uit Holten tegen het lijf, druk doende hout te hakken. “Heerlijk temperatuurtje”, zegt hij. “Ik ben gestopt met werken. Met vijf vrienden gebruiken we afvalhout dat we zelf klein maken voor onze met filters uitgeruste CO2-arme haarden.

Wist je dat Landal Green Parks is ontstaan tijdens de Hongaarse opstand van 1956? Vluchtelingen zochten onderdak in Europa. Hier stonden enkele eenvoudige huisjes waar ze terecht konden. Later werd het een vakantiepark.”

“Leuk idee, dat Wereldtijdpad,” begin ik. “Dat wel, maar niet iedereen denkt er zo over,” zegt Gerard. “Sommige bewoners hoeven al die mensen langs hun erf niet. Alles bij elkaar staat er nogal wat. Zij noemen het paaltjesvervuiling.”

Op het vakantiepark is de vegetatie erg gevarieerd: krentenboompjes, kamperfoelie, den, spar, berk, hulst. Verder beuk, es, berk zomereik en Amerikaanse eik. Late rozenbottels en kardinaalsmutsen hangen nog aan de struiken: De natuur gaat over in winterstand.

“De blauwe, berijpte bessen zijn van de sleedoorn”, legt Hein Boeve, manager technische dienst van Twenhaarsveld uit. “Ze smaken wrang. Wel wordt er jam van gemaakt nadat de nachtvorst er overheen is gegaan. De onderste, harde “doornen” (in feite scherp toelopende takjes) werden vroeger gebruikt om na de slacht worsten aan op te hangen om te drogen.”

Sallandse Heuvelrug

Rondom Holten liggen weilanden met daartussen boomsingels en boerderijen. Men leeft hier van de veeteelt. Overheidsregels dwingen de boeren echter hun veestapel uit te dunnen, zodat een aantal van hen overgaat op pluimveeteelt. Er moet toch brood op de plank. Hoe het er hier heeft uitgezien wordt duidelijk in het Natuurmuseum Holterberg. Veel aandacht gaat uit naar de Europese fauna en de ontstaansgeschiedenis van de diverse landschappen. Vooral de (ook internationaal bekend staande) diorama’s van het museum vallen op door hun frisse, ruimtelijke uitstraling.

Desgevraagd verduidelijkt conservator Anton van Beek: “De Veluwe en de Sallandse Heuvelrug met de Holterberg zijn opgestuwd door gletsjers die in de voorlaatste ijstijd (tot 150.000 jaar geleden) zuidwaarts schoven. Na het smelten lieten de gletsjers stuwwallen achter van zand, steen en keileem, waaronder de Sallandse Heuvelrug, met daartussen gletsjerdalen, zoals het Reggedal. Een van de sagen vertelt echter een ander verhaal. In Duitsland woonde een volk van reuzen. Wie destijds wilde meetellen moest een daad stellen. Dat bracht een van de reuzen ertoe om de Zuiderzee te dempen. Met een enorme zak zand op zijn rug toog hij richting Zuiderzee. Maar bij aankomst bleek de zak leeggelopen door een gat. En zo ontstond de Sallandse Heuvelrug met de Holterberg.”

“En de natuur in het gebied?”, wil ik weten. “Aan de rand van de heuvels, zijn vijf dassenburchten gesignaleerd,” vervolgt Anton. “De vegetatie is divers en staat bekend o.a. om zijn blauwe en rode bosbessen. De laatste, een bittere bes, wordt ook wel vossenbes genoemd (Duits: Preiselbeer). Deze doet het uitstekend bij wildgerechten en als jam.

Het museum valt onder een particuliere stichting die tot nu toe gedijt zonder subsidie. Gevieren komen we regelmatig bij elkaar om ideeën uit te wisselen, beheer en onderhoud te bespreken en plannen te maken om middelen te genereren. Zo wordt er in de voorjaarsvakantie een Dag van het voorjaar georganiseerd met diverse activiteiten. Daarop komen jaarlijks zo’n driehonderd mensen af.

Oprichter van het natuurmuseum is Piet Bos. Toen het gebouw in 1958 nog in de steigers stond werd Piet ontboden op het gemeentehuis. Hij kreeg te horen dat het museum als attractie werd beschouwd, zoals ook horeca- en slaapgelegenheden. Dus moest het museum 20% van de omzet aan toeristenbelasting afdragen. Piet protesteerde. Uiteindelijk werd het bij 10% gelaten. Maar bij het versturen van de uitnodigingen voor de opening werd de burgemeester fijntjes gepasseerd…”

Jan Oolbekkink

Bij boerderij De Elshof vraag ik Jannie Oolbekkink naar haar vader Jan. “Kom morgen om half tien op de koffie, dan is hij er ook.” Met z’n zessen (Jan, nu gepensioneerd, kinderen en kleinkinderen) zitten we om de tafel. Ik gooi een visje uit: “Vroeger ging het er op de boerderij heel anders aan toe, natuurlijk.” Jannie: “In de jaren vijftig en daarvoor bewaarden we het slachtvlees in een houten kist. Na de slacht heb je te veel vlees ineens, dus moet je het bewaren. Onderin de kist legden we een laag roggehalmen. Rogge groeit hier veel. Daarop kwam een laag gepekeld vlees, daarboven weer een laag halmen, vlees, enzovoort. De kurkdroge roggehalmen namen vocht op en zo bleef het vlees houdbaar. Maar door het pekelen werd het vlees keihard. Vóór gebruik legden we het dan in de karnemelk, zo werd het weer mals en geschikt om te eten.”

Jan Oolbekkink (83), was zijn leven lang boer. Een vriendelijke man met een passie voor zijn acht paarden. Deze zijn oorspronkelijk niet van hier. Vanouds hadden de “grote” boeren sterke werkpaarden, Belgen. Voor de “kleine” boeren waren deze echter te duur. Omdat ze niet zonder trekpaarden konden werden in 1951 Oostenrijkse Haflingers geïmporteerd. Deze waren berghellingen gewend, sterk genoeg en goedkoper in aanschaf. Jan: “De paarden namen genoegen met weinig voer, waren lief en goed handelbaar.

In 1968 nam ik een boerderijtje van mijn broer over. Toen het toerisme opkwam maakte ik met mijn zoon Rinus een huifkar voor rondritten. Hier vlakbij ligt Landal Twenhaarsveld. Bij voldoende belangstelling rijd ik wekelijks enkele malen uit met de parkgasten of met andere geïnteresseerden en vertel dan over de omgeving en over vroeger. Maar nu moet ik mijn paarden de wei in sturen. Vanmorgen was het nog te vroeg. Als ze over berijpt gras lopen knakt dat.” We lopen buitenom. Voor de Haflingers had het vraaggesprek best wat korter mogen duren en ze staan letterlijk te trappelen van ongeduld om de wei in te mogen.

Heidebeheer

Jaarlijks wordt in augustus een paarse heideloper uitgerold over de golvende Sallandse Heuvelrug. Ieder jaar weer een pracht! Een heidegebied lijkt puur natuur. Líjkt, want heidevelden vormen een cultuurlandschap. Zonder onderhoud verwildert heide. Jan Oolbekkink: “Eens in de vijftien, twintig jaar moet je de hei maaien. Vroeger brandde men het af. Maar je kunt ook gaan plaggen. Plaggen is het afgraven van de bovenste grondlaag, inclusief begroeiing. Hierbij komt wel het gras eerder terug en dat willen we niet. Het landschap gaat dan vergrassen ten koste van de hei. Dat geldt ook voor berken. Zet schapen op de hei en ze grazen het gras daartussen weg. Zo bereik je precies wat je wilt.”

Het dorp Holten

Het Sallandse Holten (Hooltn, 10.000 inw.), van oorsprong een agrarisch dorp, ontwikkelde zich door de omringende natuur langzaamaan tot geliefde toeristenbestemming. De dorpskern is trefpunt voor zowel de inwoner als de gast. Het Kulturhus aan de Smidsbelt ontplooit tal van culturele activiteiten. Ervóór leven kinderen zich uit bij het ontwijken van speelse waterstralen die plots uit de bodem schieten. Gasten parkeren hier hun auto en verkennen lopend het dorp. Op een terras, in een grandcafé, lunchroom of restaurant is het gezellig relaxen. Bekende Nederlanders uit Holten zijn de filmer Bert Haanstra, schaatser Mark Tuitert en wielrenner Theo de Rooij.

Een typisch Sallands en traditioneel plattelandsgerecht is kruudmoes, met als basis gort en karnemelk. Kruiden, vooral kervel, worst en/of spekblokjes bepalen de smaak. Het stamt uit de tijd dat de boeren op het land werkten. Tegen etenstijd kwam de boerin kruudmoes brengen, waar gretig naar werd uitgekeken.

Canadese Militaire Begraafplaats

Op de Holterberg, midden in de bossen ligt op Canadees grondgebied de Canadese Militaire Begraafplaats die herinnert aan de Tweede Wereldoorlog onder het motto For all generations. 1394 militairen liggen hier begraven. Vrijwilligers onderhouden de graven en nemen die taak serieus. In het goed verzorgde infocentrum, een plek van bezinning, kunnen bezoekers zich laten informeren over de situatie in de oorlog. Over enkele gesneuvelden worden de persoonlijke belevenissen verteld, waarmee de strijders een gezicht met een verhaal krijgen.

In een hoek van het infocentrum prijkt een kunstwerk van glaskunstenaar Annemiek Punt (Ootmarsum), waarin de klaproos, symbool van oorlogsslachtoffers centraal staat. In ruim veertig jaar heeft zij zich ontwikkeld tot vakkundig experimenteel glazenier. In haar galerie in Ootmarsum tref ik haar dochter. Annemiek zit momenteel in het buitenland. Maar haar dochter toont me de ontwikkeling van haar artistieke loopbaan. Iedere periode is hier vertegenwoordigd.

Annemiek ontwerpt zowel figuratief als abstract in zeer sprekende kleuren. Haar werk hangt in diverse kerken en andere openbare gebouwen. Glaskunst gaat leven bij goed licht. Een goede glazenier speelt met licht en kleur en weet bewondering af te dwingen. Dat is Annemiek overduidelijk gelukt.

Rieten daken

Vlak voor de Holterberg staat een markant, kameelvormig gebouw, Villa Panochtus, de naam van een prehistorisch dier. Architect Loggers heeft destijds het gebouw ontworpen en bewoond en had er zijn kantoor. Doordat de Holterberg in trek was, dreigde de omgeving te veranderen in een villapark. Daarom werd nieuwbouw afgeremd. Villa Panochtus valt nu onder monumentenzorg.

Rietdekkers zijn druk doende het dak van een nieuwe jas te voorzien. Rieten daken zijn in deze contreien geen uitzondering. Gerrit Kleinjan, rietdekker uit Den Ham vertelt: “Gemiddeld eens in de 20-30 jaar is het riet aan vervanging toe. Alles heeft een beperkte houdbaarheid, ook riet. Het is specialistisch werk. Deze klus duurt twee à drie weken.” “Bestaat er een opleiding voor rietdekker?” vraag ik. Gerrit, lachend: “Jazeker, maar die duurt wel een paar jaartjes.” Waarin een “kleine Jan” groot kan zijn!

Tekst: Douwe Laansma

VOOR MEER FOTO'S, KLIK HIER VOOR ONS 'PRACHT VAN DE STREEK' ARTIKEL

Tips & Adressen

Holten leent zich uitstekend voor wandel- en fietstochten in de omgeving (Pieterpad, Marskramerpad). Bikers, hardlopers, paardrijders en kanoërs kunnen hun hart ophalen. Natuur is er volop. Wie geen problemen heeft met de zomerse drukte in augustus kan lekker “surfen” op de paarse heidegolven van de Sallandse Heuvelrug.

Winkelen in Holten behoort tot de mogelijkheden. Wie naar elders wil kan goed in winkelstad Rijssen terecht. Donderdag koopavond.

Markten: maandagochtend en zaterdag (Rijssen), vrijdagmiddag (Holten).

Pelmolen Ter Horst is open voor bezoekers.

Natuurmuseum Holterberg trekt jaarlijks 40.000 betalende bezoekers. Opgezette dieren, info over geschiedenis, flora en fauna en indrukwekkende diorama’s. Rolstoelvriendelijk, invalidentoilet. Ook geschikt voor kinderen. Div. activiteiten. www.museumholterberg.nl

Canadese Begraafplaats Holterberg. Individuele rondleidingen, tevens voor groepen.

www.canadesebegraafplaatsholten.nl

Galerie Annemiek Punt

Kloosterstraat 5, Ootmarsum
Za 11.00 – 17.00 uur
Wo-vr 13.30 – 17.00
0541-293245
www.annemiekpunt.nl
www.kunst-punt.nl

Annemiek Punt heeft werk hangen in de Nieuwe Kerk in Delft, Hospice De Oversteek (Alkmaar), Plaza Hotel (Berlijn) tot zelfs in Nagasaki, Japan.

Omgeving Holten: PG Open Hof (Rijssen), Ziekenhuis Groep Twente (Almelo), Bolletje (Almelo), de Thaborkerk (Hengelo) en de Sint Nicolaaskerk (Denekamp).

Privé Sauna Ishidoro - Japanse stijl

Holten
www.ishidoro.nl

Ijs- en bakkerijmuseum Hellendoorn is een nalatenschap van de oprichter van Caraco ijs, later Ben & Jerry’s. ’s Winters gesloten.

Op een half uur rijden: Hof van Twello: voedselproducten van eigen teelt.

Iets dichterbij ligt de stad Deventer met alle gemakken van een stad. Diverse musea.

Streekgerechten

Bakker Nijkamp tegenover Albert Heijn verwent de liefhebber met delicatessen. Tevens lunchroom en ijssalon, centrum Holten.

Aspergeboerderij Het Nijenhuis, Diffelen, gemeente Hardenberg is gespecialiseerd in de aspergekweek. Van april tot juni is het smullen geblazen. Er is zelfs een aspergefietsroute.

Ijsboerderij Ôans in Holten bereidt vers ijs op ambachtelijke wijze zonder kleurstoffen of conserveringsmiddelen. Over de naam? (Erve) Arends is in het Sallands: “Ôans”, vandaar. www.ijsboerderijoans.nl

Vanaf 2004 verkopen meerdere boerderijen hun streekproducten rechtstreeks aan de consument onder de noemer Boerderijwinkels. www.sallandnatuurlijkgastvrij.nl

Eten & drinken

De Swarte Ruijter
Natuur op je bord. Sfeervol binnen of vrijuit buiten tussen ’t groen. Tevens tien rustieke kamers om te overnachten
Info@swarteruijter.nl
www.swarteruijter.nl

Restaurant en Hotel Hoog Holten
Eten of logeren (24 kamers) in een oud jachthuis. Bib Gourmand en Wellness
info@hoogholten.nl
https://hoogholten.nl

Bistro de Holterberg
Tegenover Villa Panochtus, voor binnen en buiten.
restaurant@bistrodeholterberg.nl
www.bistrodeholterberg.nl